Επιθήματα φωνής-διάθεσης
ποιες είναι οι φωνές-διαθέσεις στα τουρκικά
Για τον όρο φωνή-διάθεση δες εδώ.
Στα τουρκικά υπάρχουν 5 φωνές-διαθέσεις:
Σημειώνουμε ότι υπάρχουν και συνδυασμοί των παραπάνω.
ενεργητική φωνή-διάθεση
Η ενεργητική φωνή-διάθεση δεν σχηματίζεται με κάποιο ιδιαίτερο επίθημα. Η έλλειψη επιθήματας των λοιπών φωνών-διαθέσεων συνεπάγεται την ενεργητική.
αυτοπαθής φωνή-διάθεση
Σχηματίζεται με το επίθημα -(I)n: -(ı)n, -(i)n, -(u)n, -(ü)n. Ακολουθεί τη φωνηεντική αρμονία. Το αρχικό -(Ι) του επιθήματος χάνεται όταν η ρηματική ρίζα λήγει σε φωνήεν.
Δηλώνει ότι αποδέκτης της ενέργειας είναι το ίδιο το υποκείμενο του ρήματος.
Παραδείγματα:
kaşı- (ξύνω) > kaşı-n- (ξύνομαι μόνος μου)
del- (τρυπώ) > del-in- (τρυπιέμαι μόνος μου)
döv- (χτυπώ) > döv-ün- (χτυπιέμαι)
παθητική φωνή-διάθεση
Σχηματίζεται με το επίθημα -(I)l: -(ı)l, -(i)l, -(u)l, -(ü)l. Ακολουθεί τη φωνηεντική αρμονία. Το αρχικό -(Ι) του επιθήματος χάνεται όταν η ρηματική ρίζα λήγει σε φωνήεν. Αν η ρηματική ρίζα λήγει σε φωνήεν, τότε το επίθημα γίνεται -n και συμπίπτει με αυτό της αυτοπαθούς φωνής-διάθεσης. Τέλος, αν η ρηματική ρίζα λήγει σε -l, το επίθημα γίνεται -in, οπότε και πάλι συμπίπτει με αυτό της αυτοπαθούς φωνής-διάθεσης.
Προσοχή σε ορισμένα ρήματα που χάνουν το τελευταίο φωνήεν της ρίζας τους.
Δηλώνει ότι το υποκείμενο του ρήματος είναι αποδέκτης της ενέργειας κάποιου άλλου.
Παραδείγματα:
kaşı- (ξύνω) > kaşı-n- (με ξύνει κάποιος άλλος)
del- (τρυπώ) > del-in- (με τρυπάει κάποιος άλλος)
döv- (χτυπώ) > döv-ül- (με χτυπάει κάποιος άλλος)
yap- (κάνω) > yap-ıl- (μου κάνουν)
Aracınız çekilir (Το όχημα σας θα τραβηχτεί = θα το τραβήξει ο γερανός)
Bu bina kamera sistemi ile izlenmektedir (Το κτίριο αυτό παρακολουθείται με σύστημα καμερών)
Επίσης, δηλώνει απρόσωπα ενέργεια που γίνεται.
park yapmak (παρκάρω) > park yapılmaz (δεν παρκάρει κανείς = απαγορεύεται το πάρκιγκ)
girmek (μπαίνω) > girilmez (δεν μπαίνει κανείς = απαγορεύεται η είσοδος)
συμμετοχική / αλληλοπαθής φωνή-διάθεση
Σχηματίζεται με το επίθημα -(I)ş: -ış, -iş, -uş, -üş. Ακολουθεί τη φωνηεντική αρμονία. Το αρχικό -(Ι) του επιθήματος χάνεται όταν η ρηματική ρίζα λήγει σε φωνήεν.
Δηλώνει συμμετοχικότητα (ενέργεια από κοινού) ή αλληλοπάθεια (ενέργεια που κάνει ο ένας στον άλλον).
Παραδείγματα:
bak- (κοιτάζω) > bak-ış- (κοιταζόμαστε με κάποιον)
it- (σπρώχνω) > it-iş- (σπρωχνόμαστε)
döv- (χτυπώ) > döv-ün- (χτυπιόμαστε με κάποιον)
μεταβιβαστική / αναθετική φωνή-διάθεση
Σχηματίζεται κατά βάση κυρίως με τα επιθήματα -t και -DIr (το D γίνεται t, μετά από τα ç, f, h, k, p, t, s, ş, ενώ το Ι ακολουθεί τη φωνηεντική αρμονία).
Δυστυχώς δεν υπάρχει γενικός κανόνας για το ποιο επίθημα παίρνει το κάθε ρήμα. Είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα για το ρηματικό σύστημα που πρέπει να αποστηθίσουμε.
Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τις περιπτώσεις, για να έχουμε μια πρώτη ένδειξη:
- πολυσύλλαβες ρίζες/βάσεις που τελειώνουν σε φωνήεν, σε -l ή σε -r, παίρνουν -t
- οι υπόλοιπες παίρνουν -DIr
Η μεταβιβαστική / αναθετική φωνή-διάθεση μετατρέπει αμετάβατα ρήματα σε μεταβατικά, ενώ στα μεταβατικά δηλώνει ανάθεση της ενέργειας σε κάποιον άλλο (βάζω κάποιον να κάνει κάτι.
Παραδείγματα:
bekle- (περιμένω) > bekle-t- (στήνω κάποιον)
yüksel- (υψώνομαι) > yüksel-t- (υψώνω)
delir- (τρελαίνομαι) > delir-t- (τρελαίνω)
öl- (πεθαίνω) > öl-dür- (σκοτώνω)
utan- (ντρέπομαι) > utan-dır- (προκαλώ ντροπή)
ye- (τρώω) > ye-dir- (ταΐζω)
Η φωνή-διάθεση αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική γιατί στα τουρκικά κυριολεκτούμε και πρέπει να χρησιμοποιούμε τη σωστή φωνή-διάθεση για να μεταδώσουμε τη σωστή πληροφορία. Αν πούμε Saçlarımı kestim σημαίνει έκοψα (ο ίδιος) τα μαλλιά μου ενώ αν πούμε Saçlarımı kestirdim σημαίνει ότι έβαλα κάποιον άλλο να μου κόψει τα μαλλιά. Έτσι, στην τράπεζα θα πούμε Bir hesap açtırmak istiyorum (Θέλω να ανοίξω λογαριασμό = θέλω να βάλω κάποιον να μου ανοίξει λογαριασμό) και όχι Bir hesap açmak istiyorum που σημαίνει θέλω να ανοίξω (ο ίδιος) λογαριασμό, εκτός κι αν είμαστε υπάλληλοι της τράπεζας!
Ως τελική σημείωση, πέρα από τα επιθήματα -t και -DIr, πολλά ρήματα παίρνουν διαφορετικά επιθήματα για να δηλώσουν αυτή τη φωνή-διάθεση.
Παραδείγματα:
bit- (τελειώνω ο ίδιος) > bit-ir- (τελειώνω κάτι)
sark- (κρεμιέμαι) > sark-ıt- (κρεμάω)
kork- (φοβάμαι) > kork-ut- (τρομάζω κάποιον)
delir- (τρελαίνομαι) > delir-t- (τρελαίνω)
kop- (σπάω ο ίδιος) > kop-ar- (σπάω, κόβω κάτι)
İlan yapıştırmak yasaktır (Απαγορεύεται η αφισοκόλληση)
κατά λέξη ilan yapıştırmak = κολλάω αγγελία
yapışmak (κολλάω ο ίδιος) > yapıştırmak (κολλάω κάτι)
Demiryolu üzerindeki tellere temas etmek, yaklaşmak, bir cisim uzatmak, sarkıtmak, su püskürtmek tehlikeli ve yasak (Είναι επικίνδυνο και απαγορευμένο να ακουμπάμε, να πλησιάζουμε (οι ίδιοι), να πλησιάζουμε ή να κρεμάμε ένα αντικείμενο, να ρίχνουμε νερό στα νήματα που είναι πάνω στις ράγες)
uzamak > uzatmak
sarkmak > sarkıtmak
püskürmek > püskürtmek
συνδυασμοί φωνών-διαθέσεων
Πέρα από τις παραπάνω απλές φωνές-διαθέσεις, είναι δυνατόν να συνδυαστούν μεταξύ τους, και να έχουμε πάνω από μία σε έναν ρηματικό τύπο.
Συγκεκριμένα μπορούν να συνδυαστούν με τους παρακάτω τρόπους:
- αυτοπαθής + μεταβιβαστική/αναθετική + παθητική
- συμμετοχική/αλληλοπαθής + μεταβιβαστική/αναθετική + παθητική
çekmek (τραβάω ο ίδιος)
çektirmek (βάζω κάποιον να τραβήξει) - μεταβιβαστική/αναθετική
çektirilmek (βάζουν κάποιον να με τραβήξει) - μεταβιβαστική/αναθετική + παθητική
Otopark önüne park eden araçlar çektirilecektir (Τα οχήματα που παρκάρουν μπροστά από το πάρκιγκ θα απομακρυνθούν = θα βάλουμε να τα τραβήξουν)
