Η φωνηεντική αρμονία στα επιθήματα της τουρκικής

Δομικό στοιχείο των τουρκικών αποτελούν τα επιθήματα, με τα οποία παράγονται ή κλίνονται λέξεις. Υπάρχουν τρία είδη επιθημάτων ως προς την προσαρμογή τους στη φωνηεντική αρμονία:

➡️ 1. Επιθήματα που δεν αλλάζουν ⬅️

Έχουν σταθερή μορφή ως προς τα φωνήεντά τους και δεν επηρεάζονται από τη φωνηεντική αρμονία. Παράδειγμα αποτελεί το επίθημα -gen:
üç (τρία) > üçgen (τρίγωνο)
altı (έξι) > altıgen (εξάγωνο)
on (δέκα) > ongen (δεκάγωνο)

➡️ 2. Επιθήματα των οποίων αλλάζει μόνο το πρώτο φωνήεν ⬅️

Εδώ ανήκουν φυσικά τα επιθήματα που έχουν ένα μοναδικό φωνήεν. Αυτά τα επιθήματα ακολουθούν τη φωνηεντική αρμονία. Υπάρχουν δύο κατηγορίες τέτοιων επιθημάτων:

α. αυτά που παίρνουν ως φωνήεν τα a ή e, συμβολικά τα παρηστούμε με Α κεφαλαίο. Η επιλογή ανάμεσα σε a ή e γίνεται με βάση τον παρακάτω κανόνα:

Έτσι, το επίθημα της δοτικής -(y)A γίνεται -(y)a ή -(y)e, ανάλογα με το τελευταίο φηνήεν της λέξης στην οποία προστίθεται.
    alan (περιοχή) > alana
    okul  (σχολείο) > okula
    avlu (αυλή) > avluya 
    otel (ξενοδοχείο) > otele
    kişi (πρόσωπο, άτομο) > kişiye
    oyun (παιχνίδι) > oyuna

β. αυτά που παίρνουν ως φωνήεν τα ı, i, u ή ü, συμβολικά τα παριστούμε με Ι κεφαλαίο. Η επιλογή ανάμεσα στα ı, i, u ή ü γίνεται με βάση τον παρακάτω κανόνα:

Έτσι, το επίθημα της αιτιατικής -(y)I γίνεται -(y)ı, -(y)i, -(y)u ή -(y)ü, ανάλογα με το τελευταίο φηνήεν της λέξης στην οποία προστίθεται.
    alan > alanı
    okul > okulu
    göz > gözü
    otel > oteli

➡️ 3. Επιθήματα που αλλάζουν όλα τους τα φωνήεντα ⬅️

Και αυτά τα επιθήματα ακολουθούν τη φωνηεντική αρμονία. Ισχύουν οι αμέσως παραπάνω κανόνες.

Παράδειγμα τέτοιου επιθήματος είναι το -(y)ArAk, το οποίο δημιουργεί τροπικά γερούνδια: 
    al-mak (παίρνω) > alarak (παίρνοντας)
    ver-mek (δίνω) > vererek (δίνοντας)
    kazı-mak (ξύνω) > kazıyarak (ξύνοντας)
    bekle-mek (περιμένω) > bekleyerek (περιμένοντας)

Άλλο τέτοιο επίθημα είναι το -(y)IncA, το οποίο δημιουργεί χρονικά γερούνδια:
    var-mak (φτάνω) > varınca (μόλις φτάσω)
    dönmek-mek (επιστρέφω) > dönünce (μόλις επιστρέψω)
    kuru-mak (στεγνώνω) > kuruyunca (μόλις στεγνώσω)
    büyü-mek (μεγαλώνω) > büyüyünce (μόλις μεγαλώσω)

✳️ λέξεις που ακολουθούν τη φωνηεντική αρμονία ✳️

Πέρα από τα επιθήματα, τη φωνηεντική αρμονία ακολουθούν δύο λέξεις:

1. το ερωτηματικό μόριο mI: mı, mi, mu, mü
2. η μετάθεση dA: da, de 

Σημειώνουμε ότι και οι δύο αυτές λέξεις δεν έχουν δικό τους τόνο, αλλά συμπροφέρονται με την προηγούμενη λέξη.