Γραμματική

Μεταβιβαστική – Αναθετική φωνή/διάθεση (ettirgen)

Η τουρκική γλώσσα διαθέτει μια ειδική φωνή/διάθεση η οποία μας επιτρέπει να κάνουμε δύο πράγματα:
1) να μετατρέψουμε ρήματα μη μεταβατικά (geçişsiz eylem) σε μεταβατικά (geçişli eylem), π.χ. uyumak (κοιμάμαι) > uyutmak (κοιμίζω).
2) να δηλώσουμε ότι αναθέτουμε την ενέργεια ενός μεταβατικού ρήματος σε κάποιο άλλο πρόσωπο, π.χ. yazmak (γράφω) > yazdırmak (βάζω κάποιον να γράψει, υπαγορεύω). Σημειώνουμε ότι στην περίπτωση αυτή το
πρόσωπο που του ανατίθεται η ενέργεια μπαίνει σε δοτική πτώση, ενώ το αντικείμενο σε αιτιατική πτώση, π.χ. Mektubu Ahmet’e yazdıracağım – Θα βάλω τον Αχμέτ να γράψει το γράμμα.

Ανάλογα λοιπόν με το αν χρησιμοποιούμε τα επιθήματα της φωνής/διάθεσης αυτής σε αμετάβατα ή σε μεταβατικά ρήματα, αλλάζει και ο ρόλος της.

Σχηματισμός: η φωνή/διάθεση αυτή σχηματίζεται με διάφορα επιθήματα (t-, –dır-/-dir-/-dur-/-dür-, –tır-/-tir-/-tur-/-tür-, –ır-/-ir-/-ur-/-ür-, –ar-/-er-, –ıt-/-it-/-ut-/-üt). Αν και γενικά το τουρκικό ρηματικό σύστημα χαρακτηρίζεται από έλλειψη ανωμαλιών, εδώ έχουμε μια εξαίρεση στον κανόνα επειδή, αν και υπάρχουν γενικοί κανόνες, έχουμε και εξαιρέσεις. Σε γενικές γραμμές όμως μπορούμε να ακολουθήσουμε τους παρακάτω κανόνες οι οποίοι καλύπτουν την πλειοψηφία των ρημάτων. Καλό είναι να σημειώνουμε τις εξαιρέσεις, οι οποίες ευτυχώς είναι ελάχιστες.

Ποια ρήματα παίρνουν –t

Πολυσύλλαβες ρίζες/βάσεις ρημάτων που τελειώνουν σε:
α) φωνήεν, π.χ. beklemek (περιμένω) > bekletmek (στείνω)
β) -l (όχι όμως το -l της παθητικής φωνής), π.χ. irkilmek (τρομάζω ο ίδιος) > irkiltmek (τρομάζω κάποιον)
γ) -r, π.χ. delirmek (τρελαίνομαι) > delirtmek (τρελαίνω)

Ποια ρήματα παίρνουν –dir

Το επίθημα αυτό ακολουθεί την φωνηεντική αρμονία και το -d- μετατρέπεται σε -t- μετά από τα άφωνα σύμφωνα (ç, f, h, k, p, t, s, ş).
Ο κανόνας είναι ότι όσα ρήματα δεν παίρνουν το –t– (βλέπε αμέσως παραπάνω), παίρνουν το –dir-, π.χ.
yemek (τρώω) >  yedirmek (ταΐζω), itmek (σπρώχνω) > ittirmek (βάζω κάποιον να σπρώξει), havalanmak (απογειώνομαι) havalandırmak (απογειώνω).

Διπλά επιθήματα μεταβιβαστικής – αναθετικής φωνής/διάθεσης

Δεν είναι σπάνιο να συναντήσουμε ρήματα που έχουν πάρε διπλό επίθημα αυτής της φωνής/διάθεσης. Εδώ πάντοτε πρόκειται για ανάθεση σε κάποιον άλλον γιατί με το μονό επίθημα δημιουργούνται πάντοτε μεταβατικά ρήματα, π.χ. ölmek (πεθαίνω) > öldürmek (σκοτώνω) > öldürtmek (βάζω κάποιον να σκοτώσει), ezberlemek (αποστηθίζω) > ezberletmek (κάνω κάποιον να αποστηθίσει) ezberlettirmek (βάζω κάποιον να κάνει κάποιον άλλον να αποστηθίσει).

Εξαιρέσεις ως προς τη μορφή των επιθημάτων

Υπάρχουν ρήματα που δεν παίρνουν τα παραπάνω επιθήματα (-t- ή -dir-), αλλά άλλα (-ır-/-ir-/-ur-/-ür-, –ar-/-er-, –ıt-/-it-/-ut-/-üt-). Τα ρήματα αυτά είναι σχετικά λίγα. Ενδεικτικά βλέπουμε μερικά: akmak (ρέω) > akıtmak (χύνω), batmak (βουλιάζω (ο ίδιος) > batırmak (βουλιάζω κάτι), bitmek (τελειώνω ο ίδιος) > bitirmek (τελειώνω κάτι), çıkmak (βγαίνω) > çıkarmak (βγάζω), doğmak (γεννιέμαι) > doğurmak (γεννώ), düşmek (πέφτω) > düşürmek (ρίχνω), geçmek (περνώ (ο ίδιος) > geçirmek (περνώ (κάτι), içmek (πίνω) > irmek (βάζω κάποιον να πιεί), kokmak (μυρίζω (ο ίδιος) > kokutmak (κάνω να μυρίσει), korkmak (φοβάμαι) > korkutmak (τρομάζω κάποιον), pişmek (ψήνομαι) > pişirmek (ψήνω), uçmak (πετάω ο ίδιος) > urmak (κάνω κάτι να πετάξει), ürkmek (τρομάζω ο ίδιος) > ürkütmek (τρομάζω κάποιον), yatmak (ξαπλώνω) > yatırmak (βάζω για ύπνο).


Παραδείγματα χρήσης της μεταβιβαστικής – αναθετικής φωνής/διάθεσης:
Evimi boyattım – Έβαλα να μου βάψουν το σπίτι.
Sana bunu ödeteceğim – Θα σας βάλω να μου το πληρώσεις αυτό.
Güldürdün bizi – Μας έκανες να γελάσουμε.
Bebeğini yediriyor – Ταΐζει το μωρό του.
Çiçeği koparma – Μην κόψεις το λουλούδι.
Sizi bekletmem – Δεν θα σας στήσω.

parmakΕπιλέξτε εσείς ένα ρήμα για να βρω το ettirgen του!


Ρήματα που αλλάζουν τελείως μορφή για να αποδώσουν την μεταβιβαστική – αναθετική φωνή/διάθεση

Υπάρχουν ρήματα που αλλάζουν εντελώς για να αποδώσουν τη φωνή/διάθεση αυτή. Δεν παίρνουν κανένα από τα παραπάνω επιθήματα κι έτσι οφείλουμε απλά να τα μάθουμε ως έχουν. Μερικά τέτοια ρήματα είναι τα: gel-mek (έρχομαι) > getirmek (φέρνω), girmek (μπαίνω) > sokmak (χώνω), görmek (βλέπω) > göstermek (δείχνω κάτι).
parmakΣημαντική ομάδα αποτελούν τα σύνθετα ρήματα που έχουν δεύτερο συνθετικό το βοηθητικό ρήμα olmak (είμαι, γίνομαι) και που στη φωνή/διάθεση αυτή αντικαθιστούν το olmak με το βοηθητικό ρήμα etmek («κάνω»), π.χ.
kaydolmak (εγγράφομαι) > kaydetmek (εγγράφω), hapsolmak (φυλακίζομαι) > hapsetmek (φυλακίζω), mecbur olmak (αναγκάζομαι) > mecbur etmek (αναγκάζω). 


Ρήματα που φαινομενικά έχουν τη μορφή της μεταβιβαστικής – αναθετικής φωνής/διάθεσης

Υπάρχουν ορισμένα ρήματα μόνο κατά τη μορφή τους φαίνεται σαν να έχουν πάρει επιθήματα της φωνής/διάθεσης αυτής. Η διαφορά τους από τα παραπάνω ρήματα είναι ότι δεν προέρχονται από άλλα ρήματα, δηλαδή αν αφαιρέσουμε το «επόθημα», αυτό που μας μένει ως ρίζα/βάση δεν είναι υπαρκτό ρήμα, π.χ. öğretmek (διδάσκω) – δεν υπάρχει ρήμα *öğremek, υπάρχει όμως το öğrenmek – μαθαίνω, ısıtmak (θερμαίνω) – δεν υπάρχει ρήμα *ısımak, υπάρχει όμως το ısınmak – θερμαίνομαι.

 

 

6 Comments

Σχολιάστε...